جعفر قنادباشی، تحلیلگر مسائل منطقه/

افزایش اختلاف میان دو محور اخوانی ترکی - قطری و محور عربی سعودی - اماراتی این روزها به اوج خود رسیده است. تنش بین طرفین به ویژه پس از قتل فجیع جمال خاشقچی منتقد دربار سعودی و موضعگیری‌های بعدی رئیس جمهور ترکیه علیه ولیعهد عربستان رنگ جدی تری به خود گرفته، تا جایی که رد پای درگیری و جنگ‌های نیابتی میان آن‌ها را از سوریه گرفته تا لیبی و سودان می‌توان مشاهده کرد. کوره این اختلاف‌ها انگار هنوز در حال داغ تر شدن است؛ چراکه روز گذشته نشریه انگلیسی «میدل ایست آی» سندی محرمانه از تلاش محمد بن سلمان برای تخریب رجب طیب اردغان منتشر کرد؛ اقدامی که می‌تواند دامنه تنش میان دو کشور را باز هم افزایش دهد.

ریشه اختلاف میان دو محور ترکی – سعودی را باید در چند مسئله جست‌وجو کرد. نخستین علت به نگرانی عربستان از تقویت و گسترش جریان‌های اخوانی منطقه که مورد حمایت ترکیه هستند، بازمی‌گردد. هر چند حزب عدالت و توسعه اردوغان به معنای واقعی اخوانی نیست، اما حداقل در 10 سال گذشته در تلاش است خود را با اخوان در کل منطقه همراه و هماهنگ نشان دهد. امروز اخوان المسلمین در سعودی، یمن و سرتاسر شبه جزیره عربستان به صورت خزنده وجود دارد؛ بنابراین ترس آل سعود از تقویت این جریان رویکرد تقابلی ریاض با آنکارا را تقویت کرده است.

موضوع دیگر که به تنش میان دو کشور به ویژه در چند ماه اخیر دامن زده قتل خاشقچی است. این مسئله علاوه بر آشکار کردن چهره واقعی آل سعود طرفین را وارد مناقشه‌ای بزرگ کرد. اگرچه به نظر می‌رسد اردوغان از باز نگه داشتن پرونده قتل روزنامه نگار منتقد آل سعود به عنوان برگ برنده استفاده کرده و دنبال امتیازگیری و دریافت حق سکوت از عربستان است، اما همین موضوع بر طبل اختلاف میان دو کشور کوبیده است.

چالش سوم تضاد منافع دو طرف است. عربستان و امارات دو کشوری هستند که به تشویق غرب و به عنوان پادوی آن‌ها آتش بیار درگیری‌های منطقه شده‌اند، اما ترکیه با توجه به پیشینه تاریخی درصدد است بر روی ویرانه‌های امپراتوری عثمانی اگرچه نمی‌تواند تسلط سیاسی یابد، اما منافع اقتصادی خود را بنا کند که همین مسئله دو محور را به در پیش گرفتن جنگ نیابتی کشانده است.

در نهایت هر چند آنکارا و ریاض با چالش‌های فراوان داخلی و منطقه‌ای دست به گریبان هستند، اما به نظر نمی‌رسد بازی قدرت میان دو جریان به زودی پایان یابد. در این میان کشورهای غربی هم در راستای اختلاف افکنی میان دولت‌های اسلامی به این تنش دامن زده و با فروش تسلیحات بازار اسلحه سازی خود را گرم نگه می‌دارند.